Psychoanaliza Czerwonego Kapturka
Psychoanaliza zosta艂a zapocz膮tkowana przez wiede艅skiego
lekarza Zygmunta Freuda na prze艂omie XIX i XX wieku jako teoria pozwalaj膮ca
wyja艣ni膰 zjawiska spo艂eczne i kulturowe. Wi膮偶臋 si臋 艣ci艣le z ludzk膮
nie艣wiadomo艣ci膮. Psychoanalitycy interesowali si臋 przede wszystkim ba艣niami, w
kt贸rych g艂贸wn膮 rol臋 odgrywa艂y dzieci. Dlaczego one? Dzieci bowiem maj膮
wyobra藕nie, fantazjuj膮, bawi膮 si臋, a co najwa偶niejsze, opowiadaj膮 o tym. Nie
maj膮 偶adnych zahamowani w przeciwie艅stwie do doros艂ych. Tw贸rca ba艣ni jest kim艣
na wz贸r dziecka. Tak jak i one fantazjuje, daje si臋 ponie艣膰 wyobra藕ni i potrafi
o tym opowiedzie膰.
Zygmunt Freud |
Psychoanalitycy uwa偶aj膮, 偶e cz艂owiek sk艂ada si臋 z dw贸ch
cz臋艣ci: 艣wiadomo艣ci i nie艣wiadomo艣ci. Z ich
perspektywy, wa偶niejsza jest nie艣wiadomo艣膰, kt贸ra jest decyduj膮c膮 si艂膮
cz艂owieka. Dzi臋ki niej odkrywamy swoje wn臋trze, ujawniamy to, co normalnie
staramy si臋 ukry膰. Nie艣wiadomo艣膰 potrafi wyrazi膰 wszystko, czego nie chcemy
pokaza膰. Tracimy kontrol臋, zdradzaj膮c si臋 tym samym. Zderzeniem tego, co
艣wiadome i nie艣wiadome nazywamy pomy艂k膮 freudowsk膮.
Czytaj膮c wsp贸艂czesne wersje chocia偶by Ba艣ni Braci Grimm, nie
zastanawiamy si臋 nad tym, 偶e mog膮 one kry膰 co艣 wi臋cej, 偶e nie by艂y pierwotnie
tak 艂agodne, a wr臋cz przeciwnie, mia艂y inne zadanie – przestraszy膰 s艂uchacza. Opowiadano
je sobie przy kominku w d艂ugie zimowe wieczory, niczym mroczne, przera偶aj膮ce historie.
W znanej nam wersji Czerwonego Kapturka, ma艂a dziewczynka wyrusza z koszyczkiem
pe艂nym smako艂yk贸w. Po drodze spotyka z艂ego wilka, kt贸ry wypytuje j膮 o pow贸d
podr贸偶y i drog臋 do babcinej chatki. Czerwony Kapturek, jakby zupe艂nie nie艣wiadomy
zagro偶enia, opowiada o wszystkim. W konsekwencji z艂y wilk dociera przed
dziewczynk膮 do domku babci, po偶era j膮 i przebrany w jej str贸j czeka na ma艂膮.
Kiedy dziewczynka przychodzi, wilk zadaje jej szereg pyta艅 o g艂os i wygl膮d
staruszki, a nast臋pnie po偶era i j膮. Przychodzi le艣niczy, ratuje obie ofiary, a
w brzuchu wilka zaszywa kamienie. Bajka si臋 ko艅czy i wszyscy s膮 szcz臋艣liwi.
Jednak wed艂ug analizy psychologicznej Fromma, jest to opowie艣膰
o m艂odzie艅czej konfrontacji ze 艣wiatem doros艂ych, 艣wiatem seksualno艣ci. Sam
Czerwony Kapturek jest symbolem menstruacji, za艣 butelka niesiona w koszyczku
to symbol dziewictwa i czysto艣ci, na kt贸r膮 trzeba bardzo uwa偶a膰, gdy偶 艂atwo
mo偶na j膮 straci膰. Wilk to symbol czaruj膮cego m臋偶czyzny, kt贸remu mo偶na 艂atwo
ulec.
Inny psychoanalityk, Brunon Bettelheim, uwa偶a, 偶e
najwa偶niejsze jest pozytywne zako艅czenie ba艣ni, kt贸re daje dzieciom si艂臋 stan膮膰
twarz膮 w twarz z w艂asnymi pragnieniami i l臋kami oraz wyj艣膰 z nich obronn膮 r臋k膮.
W ba艣ni nie mamy informacji o ojcu dziewczynki. Dopatrujemy si臋 wi臋c jego
postaci w wilku i gajowym. Jest to ta sama posta膰 w dw贸ch wcieleniach. Podaj膮c
wilkowi drog臋 do chatki babci, Kapturek zdradza rodzicielk臋. To wymieszanie ze
sob膮 symboli sprawia, 偶e Kapturek mo偶e znale藕膰 si臋 w 艂贸偶ku z w艂asnym ojcem
daj膮c tym samym upust swym edypalnym fantazjom. Ostatecznie zostaje ocalona
przez gajowego. Ba艣艅 si臋 ko艅czy, wszyscy 偶yj膮 d艂ugo i szcz臋艣liwie.
Czerwony Kapturek jest czaruj膮cy i niewinny. To dziewczynka,
kt贸ra pos艂usznie udaje si臋 do chorej babci. Literackie dzieje tej ba艣ni zosta艂y
zapocz膮tkowane przez francuskiego ba艣niopisarza epoki baroku Charlesa Perrault i
to wa艣nie w jego wersji Kapturek traci wiele czaru i niewinno艣ci. Rozbiera si臋
i k艂adzie do 艂贸偶ka obok wilka, kt贸ry za艣 powiada, 偶e ma du偶e r臋ce aby j膮 mocno
u艣ciska膰. Nie trzeba chyba t艂umaczy膰 znaczenia symbolicznego tych s艂贸w.
Kapturek na tak bezpo艣rednie pr贸by uwodzenia nie reaguje l臋kiem ani ucieczk膮,
co mo偶e oznacza膰, 偶e albo jest niespe艂na rozumu, albo chce by j膮 uwiedziono.
Jest tak zaintrygowana ca艂膮 sytuacj膮, tym co nast膮pi. Mo偶na rzec, 偶e Kapturek
nie jest ju偶 niewinn膮 dziewczynk膮, lecz upad艂膮 kobiet膮.
Ilustracja Gustawa Dor茅 do Czerwonego Kapturka |
Mamy tutaj symboliczny wyb贸r mi臋dzy przyjemno艣ci膮 a
rzeczywisto艣ci膮 kiedy to wilk pyta dziewczynk臋 dlaczego nie zwraca uwagi na
kwiatki, ptaki, tylko kroczy prosto jak do szko艂y, a przecie偶 w lesie jest tak
przyjemnie. Skuszona przez wilka dziewczynka zaczyna zbiera膰 kwiatki a ko艅czy
dopiero wtedy, kiedy ju偶 nie mo偶e wi臋cej unie艣膰. Pokazuje to, 偶e Kapturek
zboczy艂 z drogi rzeczywisto艣ci i da艂 si臋 ponie艣膰 przyjemno艣ci.
Czerwone nakrycie g艂owy dziewczynki symbolizuj臋 tak偶e
gwa艂towne uczucie, szczeg贸lnie to, kt贸re wi膮偶e si臋 艣ci艣le z p艂ciowo艣ci膮. W tym
aksamitnym prezencie od babci mo偶na si臋 doszukiwa膰 symbolu przedwczesnego
przekazania Kapturkowi seksualnego uroku.
Ludowa wersja tej ba艣ni, kt贸r膮 ch艂opi opowiadali sobie
wieczorami, przy kominkach w osiemnastowiecznej Francji zawiera zdecydowanie
wi臋cej przemocy i seksu ni偶 znane nam wersje Perrault. Po przybyciu Kapturka do
babci, na stole czeka na niego pieczone mi臋so i butelka wina. Babcia ka偶e
kapturkowi si臋 pocz臋stowa膰. Dziewczynka zjada posi艂ek, kt贸ry jest w
rzeczywisto艣ci mi臋sem z cia艂a babci. Popija to wszystko krwi膮 staruszki. P贸藕niej
nast臋puje scena striptizu. Wilk prosi Kapturka aby zacz膮艂 si臋 powoli rozbiera膰.
Ka偶d膮 cz臋艣膰 swojej garderoby ma niezw艂ocznie wyrzuca膰 do kominka, gdy偶 nie
b臋dzie mu ju偶 nic potrzebne. P贸藕niej wilk po偶era Kapturka i ba艣艅 si臋 ko艅czy.
Nie ma ocalenia, wybawienia. Wilk triumfuje. Ewidentnie ch艂opi nie potrzebowali
偶adnego kodu, 偶eby m贸wi膰 o tematach tabu.
BIBLIOGRAFIA:
Bruno Bettelheim, Cudowne i po偶yteczne. O znaczeniach i warto艣ciach ba艣ni, W.A.B. 2010.
Robert Darnton, Wielka masakra kot贸w i inne epizody francuskiej historii kulturowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
BIBLIOGRAFIA:
Bruno Bettelheim, Cudowne i po偶yteczne. O znaczeniach i warto艣ciach ba艣ni, W.A.B. 2010.
Robert Darnton, Wielka masakra kot贸w i inne epizody francuskiej historii kulturowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
2 komentarze:
Prze艣lij komentarz